Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB), kişinin istem dışı, tekrarlayan ve rahatsız edici kanıları (obsesyonlar) ile bu fikirlerin yarattığı tasayı azaltmak için gerçekleştirdiği yineleyici davranışları (kompulsiyonlar) içeren bir ruhsal bozukluktur. OKB, kişinin günlük ömrünü kıymetli ölçüde etkileyebilir ve hayat kalitesini düşürebilir.
OKB En Sık Kimlerde Görülür?
OKB her yaş kümesinde ortaya çıkabilir lakin kimi kümelerde görülme sıklığı daha fazladır:
Cinsiyet Farklılıkları: Çocukluk devrinde erkeklerde daha sık başlarken, yetişkinlikte bayanlarda ve erkeklerde emsal oranlarda görülmektedir.
Aile Hikayesi: Ailesinde OKB yahut başka anksiyete bozuklukları olan bireylerde risk artmaktadır.
Travmatik Yaşantılar: Çocukluk periyodunda travmatik olaylar yaşamış bireylerde OKB gelişme riski yüksektir.
Stresli ve Ağır Hayat Usulü: Bilhassa mükemmeliyetçi ve çok sorumluluk hissine sahip bireylerde daha sık rastlanmaktadır.
OKB’nin Başlangıç Yaşı Nedir?
Ortalama Başlangıç Yaşı: OKB çoklukla çocukluk, ergenlik yahut genç erişkinlik periyodunda başlar. Birçok şahısta belirtiler 18-25 yaş ortasında ortaya çıkar.
Erkeklerde: Belirtiler ekseriyetle daha erken, çocukluk çağında (6-15 yaş) başlama eğilimindedir.
Kadınlarda: Ekseriyetle ergenlik yahut erken yetişkinlik periyodunda (20’li yaşlarda) başlar.
Geç Başlangıç: 35 yaş sonrasında OKB’nin başlaması daha enderdir, lakin mümkündür.
OKB Belirtileri Nelerdir?
Obsesif Belirtiler
Obsesyonlar, bireyin zihninde tekrarlayan, rahatsız edici ve denetim etmekte zorlandığı fikirler, dürtüler yahut imgeler olarak tanımlanır. Yaygın obsesyon çeşitleri ve belirtileri şunlardır:
Bulaşma ve Paklık Obsesyonları: Mikrop, kir yahut hastalık bulaşmasından çok korkma. Örneğin, bir yüzeye dokunmakla önemli bir hastalık kapacağına inanma.
Saldırganlık ve Ziyan Verme Obsesyonları: Kendine yahut sevdiklerine ziyan verme kanısı. Örneğin, bıçak gördüğünde istemeden birine ziyan vereceğinden korkma.
Dini Obsesyonlar (Dini OKB): Kutsal bedellere yahut dini inançlara karşıt fikirlerin tekrarlaması. Örneğin, daima küfür etmekten yahut inancına ziyan verecek kanılara kapılmaktan korkma.
Simetri ve Tertip Obsesyonları: Eşyaların belli bir tertipte ve simetrik olmasını isteme. Örneğin, masadaki eşyaların simetrik durmadığında ağır rahatsızlık hissetme.
Cinsel Obsesyonlar: Uygunsuz yahut rahatsız edici cinsel niyetlerin sıkça akla gelmesi. Örneğin, istemsiz halde uygun olmayan şahıslarla ilgili cinsel içerikli fikirlerin akla gelmesi.
Kompulsif Belirtiler
Kompulsiyonlar, obsesyonların yarattığı tasayı azaltmak için yapılan tekrarlayıcı davranışlar yahut zihinsel aksiyonlardır. Bu davranışlar çoklukla gerçekçi olmayan bir biçimde korkulan durumu tedbire emelini taşır.
Temizlik ve Yıkama Kompulsiyonları: Ellerini tekraren yıkama, konutu daima temizleme.
Kontrol Etme Kompulsiyonları: Kapıların kilitli, ocağın kapalı olup olmadığını tekraren denetim etme.
Tekrarlama ve Sayma Kompulsiyonları: Makul sözleri yahut aksiyonları muhakkak sayıda yapma. Örneğin, kapıyı açmadan evvel beş sefer kapı koluna dokunma ihtiyacı hissetme.
Düzenleme Kompulsiyonları: Eşyaları belli bir sıraya yahut nizama nazaran tekrar tekrar yerleştirme.
Törensel Davranışlar: Muhakkak rutinleri tekrarlamazsa berbat bir şey olacağına inanma. Örneğin, dua etmeyi makul bir sırayla yapmazsa bir yakınının ziyan göreceğine inanma.
Bilişsel ve Duygusal Belirtiler
OKB sırf davranışsal belirtilerle hudutlu değildir, tıpkı vakitte bilişsel ve duygusal belirtiler de gösterir:
Aşırı Sorumluluk Hissi: Her şeyin denetim altında olması gerektiği niyeti.
Kesinlik Muhtaçlığı: Daima doğrulama ve garanti arama (örneğin “Kapıyı kapattım değil mi?” üzere sorular sorma).
Yoğun Tasa ve Huzursuzluk: Bilhassa kompulsiyonları gerçekleştiremediklerinde artan kaygı.
Mükemmeliyetçilik: Her şeyin kusursuz ve yanlışsız olması gerektiğine inanma.
OKB Belirtileri Günlük Ömrü Nasıl Tesirler?
OKB’nin belirtileri kişinin ömür kalitesini önemli formda düşürebilir. Örneğin:
İlişkilerde Zorluklar: Sevdikleriyle vakit geçirmek yerine kompulsiyonlara vakit harcama.
İş yahut Okul Performansı: Dikkatini toparlayamama ve misyonları vaktinde yerine getirememe.
Sosyal ortamlardan kaçınma: Kompulsif davranışları gizleme gayreti nedeniyle toplumsal ortamlardan uzaklaşma.
Kişisel Bakım ve Sıhhat: Paklık obsesyonları nedeniyle cilt tahrişleri yahut farklı sıhhat meseleleri.
Tedavi Yöntemleri
Eğer bu belirtiler kişinin ömür kalitesini düşürüyor ve günlük fonksiyonelliğini engelliyorsa, bir psikiyatri uzmanına başvurmak kıymetlidir. OKB tedavisinde en tesirli formüller:
Psikoterapi : Kimi davranışsal teknikler, bilişsel müdahaleler OKB semptomlarını azaltmada epeyce tesirlidir.
İlaç Tedavisi
Destek Kümeleri ve Psikoeğitim: Hem bireye hem de ailelere takviye sağlayabilir.
OKB, kişinin hayatını kıymetli ölçüde etkileyen lakin tedavi edilmediğinde kronikleşebilen bir bozukluktur. Erken teşhis ve uygun tedavi yolları ile OKB semptomları denetim altına alınabilir ve kişinin ömür kalitesi iyileştirilebilir. Bilhassa erken yaşlarda başlayan belirtilerin fark edilmesi ve profesyonel dayanak alınması, tedavi muvaffakiyetini artırmaktadır. Şayet OKB belirtilerini kendinizde yahut yakınlarınızda gözlemliyorsanız, erken vakitte bir psikiyatri uzmanına başvurmak değerlidir.
Uzm. Dr. Yaprak Arslan
Psikiyatrist & Psikoterapist
