Başınıza gelenleri mukadderata bağlamak, insanın kendisini kandırmaya çalışmasından öteki bir şey değildir.
Baht, talih, yazgı sözleri ile eş manalı olarak tanımlanıyor “Kader” sözcüğü, Türk Dil Kurumu Sözlüğü’nde. Lakin eş manalı olmalarına karşın, biz başkalarına nazaran daha sık kullanıyoruz “Kader” sözünü. Üstelik atasözlerimizde, deyimlerimizde de bol bol yer vermişiz bu söze. “Kaderin Cilvesi” , “Kadere Boyun Eğmek” , “Kader Mahkumu” vb.
Bir de bu sözden türemiş bir kavram var; “Kadercilik”… Kadercilik, insan hayatının doğaüstü bir güç yahut güçler tarafından evvelden belirlenmiş olduğu inancına dayanan bir paradigmadır aslında. Bu kavramın toplumumuzun bütününü kuşattığını söylemek tahminen haksızlık olur lakin, Türk toplumunda, emsal sosyo-kültürel değişkenleri paylaşan birçok insanın, gündelik hayatına, tavır ve davranışlarına yansıdığı da bir gerçektir. Kaderciliğin bilhassa gündelik hayata yansıyan boyutları dikkate alındığında, aslında psikoloji biliminde sıkça bahsettiğimiz savunma sistemleri ile de yakın bir bağ içerisinde olduğunu görürüz.
Kadercilik, 9 ana başlık altında kategorize edilmiş olan savunma düzeneklerinden, en çok Rationalization (Akla uygunlaştırma) ile örtüşür. Akla uygunlaştırma, insanı rahatsız eden, acı veren, ıstırap yaratan durumlardan kaçınmak için kişinin akla yatkın görünen bir neden bulmasıdır. Bir bakıma “Bahane bulmak” tabiri ile de benzeşir. Örneğin sevdiği kişiyi kaybetmek ile ilgili çok kaygı ve tasaları olan bir kişi, yanlışlı davranışları sebebiyle (aşırı kıskançlık, karşı tarafı bunaltmak, özgürlüklerini kısıtlamak vb.) bağın son bulması sonucunda “demek ki beni sevmiyormuş” , “demek ki ben onun için kıymetli değilmişim” , “Kaderimiz bu türlü imiş” diyerek kendini rahatlatmaya ve yaşamış olduğu bu travmayı, akla uygun bir çıkış yolu yaratarak olabildiğince kolay atlatmaya çalışacaktır.
Tarih boyunca insan hayatının bir çok alanında, “kader” olgusunun bir açıklama ve iç rahatlatma ögesi olarak kullanıldığını görebiliriz. Fakat hususa rasyonalist bir bakış açısıyla yaklaştığımızda, insan yaptıklarının ya da yapmadıklarının sonuçlarını yaşamaya mahkumdur. Başınıza gelenleri mukadderata bağlamak, insanın kendisini kandırmaya çalışmasından öbür bir şey değildir.
Son olarak kendiniz için bir yeterlilik yapmanızı rica edeceğim. Artık elinizdeki işi bir kenara bırakın ve taşınabilir telefonunuzdan ya da bilgisayarınızdan, güftesi Kemal Yarbaykoç, bestesi Ali İhsan Kısaç’a ilişkin hicaz makamındaki şu şarkıyı açın ve gözlerinizi kapatarak büyük bir keyifle dinleyin…
“Kader diyemezsin, sen kendin ettin”
Sağlıklı günler dilerim.
