BAĞLANMA TARZLARININ PARTNER MÜNASEBETLERİNE ETKİSİ
Yapılan araştırmalar, çocukluk periyodundaki anne çocuk ortasındaki bağlanma kalitesinin sonraki yıllardaki yetişkin münasebetlerinin kalitesi üzerinde değerli tesire sahip olduğunu göstermiştir.
Anne bebek ortasındaki bağlanma alakası olumluysa, yetişkinlikte kurulan yakın alakaların de olumlu olduğu, erken periyottaki bu bağ aksiyse sonraki yakın münasebetlerin de sorunlu olduğuna dair deliller bulunmaktadır.
Hayatlarının erken yıllarında olumsuz bakım tecrübeleri yaşayan birçok bireyin güçlü ve destekleyen evlilikler kurduklarına dair ispatlar birçok araştırmayla ortaya konulmuştur.
Bağlanma Kavramı
Bağlanma formu kişinin yaşadığı bebeklik devri içerisinde şekillenen, süreklilik arz ettiği düşünülen, kişinin etrafındaki farklı şahıslarla bağlantı kurma ağını biçimlendiren bir sistemdir.
Bebek ile onun annesi yahut birinci dereceden bakım sağlayan bireyle ortasında meydana gelen temel itimat hissini oluşturan birinci bağdır. Bu sebeple bebeğin bakımını sağlayan kim ise hayli kıymetli rolü bulunmaktadır, zira bağlanma teorisyenlerine nazaran bebeklikte meydana gelen inançlı yahut inançsız bağlanma tipi gelecek hayat devrinde en az değişiklik göstermektedir (Hamilton, 2000).
Bağlanma, anneyle bebeği ortasında gebelik esnasında başlamaktadır. Doğum anından başlayan bağlanma birinci birkaç ay ya da birkaç sene sürebilmektedir. Zira insanın sahip olduğu biyolojisinin özel durumu münasebetiyle hayatta var olmak için insan yavrusu, öteki çeşitlerin yavrularına kıyasla ebeveynlerine muhtaç durumdadır. Bağlanma yaşanabilmesi için bebeğin annesini ayırt edebilmesi, obje devamlılığının var olması ve sembolik oyun yetisinin önemli olduğu düşünülmektedir (Thompson, 2006).
Araştırmalar sonucunda bireylerin bebeklik ya da erken çocukluk devirlerinde annelerinden farklı olmasının, ilerde hayatta meydana gelebilecek bozukluk yahut nevrozlar için belirleyici bir faktör olabileceği tespit edilmiştir.
John Bowlby, 1944 senesinde “Kırk dört çocuk hırsız: Kişilikleri ve yaşamları” isimli araştırmayı gerçekleştirmiş ve bunun sonucunda Dünya Sıhhat Örgütleri bir rapor yayınlamıştır. Rapora nazaran, bebeklik devrinin birinci üç yılında annesinden başka kalan şahısların gelecek hayatlarında bedensel ve ruhsal bakımdan hastalanma riski taşıyabilme mümkünlüğü bulunmaktadır.
Bowlby gerçekleştirdiği araştırma sonucunda, bebeklerin annelerini sırf açlık içgüdülerini giderdikleri için sevdikleri görüşünü reddetmiş ve bağlanma kuramını meydana getirmiştir (Bowlby, 1979).
Anne ve bebek ortasındaki bağlanma gelişirken zihnin modelinde birbirini doğrulayan ve bir biçimde gelişen “Değerli ben” ve “Güvenilir o” şeması vardır. Bu iki şema yakın alakalar oluşturulduğu vakit meydana gelen kaygı, kaçınma davranışı yahut arayı koruma etme durumuyla bağlantılıdır.
Bağlanma tarzları ve yakın ilgiler ortasındaki bağı inceleyen çok sayıda araştırma, inançlı bağlanma tarzına sahip bireylerin, hem kaygılı-kararsız, hem de kaçınan bağlanma tarzına sahip bireylere kıyasla alakaya daha fazla yatırım yaptıklarını, daha uyumlu ve doyumlu bağlantılar yaşadıklarını, eş kabullerinin daha fazla olduğunu, daha fazla bağımsızlık yaşadıklarını, gerilimle baş etmede daha fazla yapan yol bulduklarını ortaya koymuştur.
YETİŞKİNLERDE BAĞLANMA
Bowlby (1969), temel olarak, bebek ve bebeğe bakım verenin münasebetinin tabiatını anlamaya odaklanmış olsa da, bağlanma tecrübesinin beşikten mezara kadar sürdüğüne inanmıştır. Temel bağlanma figürü ile yaşadığımız tecrübelerle kendimize ve başkalarına yönelik içsel çalışan modeller geliştirdiğimizi ve bu modellerin sonraki yıllarda yakın bireyler ortası alakalar için bir rehber, model fonksiyonu gördüğünü belirtir.
Hazan ve Shaver (1987), yetişkin romantik ilgilerinin çocuklar ve onlara bakım veren şahıslar ortasındaki etkileşimlerle benzerlikleri olduğunu fark etmişlerdir. Örneğin romantik eşler birbirlerine yakın olmayı isterler. Eşleri yanlarında olduğunda rahat hisseder ve eşleri yanlarında olmadığında korkulu ya da yalnız hissederler. Ayrıyeten, hayatın sunduğu sürpriz, fırsat ya da meydan okumalar karşısında eşler bir inançlı üs (secure base) olarak yardım eder.
Bağlanma İle İlgili Araştırmalar
Hazan ve Shaver’in (1987) bulguları, bağlanma tarzlarıyla ilgilerin incelendiği birçok araştırmayla desteklenmiştir. Örneğin, Hazan ve Shaver (1990) yaşları ortalama 18 olan üniversite öğrencileriyle yaptıkları çalışmada öğrencilerin kendilerine yönelik temsillerini araştırmışlardır. İnançlı bağlanma tarzlarına sahip öğrenciler, kendilerini tanıması kolay ve birden fazla kişi tarafından sevilen biri olarak tanımlamışlardır. Ayrıyeten öteki insanları uygun niyetli olarak değerlendirmişlerdir. Kaygılı/Kararsız bağlanma tarzına sahip öğrenciler yanlış anlaşıldıklarını ve değerlerinin takdir edilmediği üzere sözlerle kendilerini daha kuşku dolu olarak tanımlamışlardır. Başkalarını, kendilerine nazaran alakaya bağlı olmaya daha az yetenekli ve daha isteksiz olarak tanımlamışlardır. Kaçınan bağlanma tarzlarına sahip öğrenciler ise yakınlığa yönelik dehşet tabir etmişlerdir.
Yetişkin bağlanması üzerine yapılan araştırmalar birbirleriyle dengeli olarak inançlı yetişkinlerin kaygılı/kararsızlara ve kaçınanlara oranla daha olumlu alaka tecrübeleri bildirdiklerini ortaya koymaktadır. Örneğin; Collins ve Read (1990), inançlı bağlanma tarzına sahip bireylerin başkalarına oranla kendilik bedellerinin daha yüksek olduğunu, toplumsal ortamlarda daha inançlı, genel olarak daha atılgan olduklarını bulmuşlardır.
Ayrıca, inançlı bireylerin, oburlarının sağlam, dayanak verici, güzel niyetli oluşuyla ilgili ve toplumsal dünyaya dair daha olumlu inançlara sahip olduğu, kaygılı/kararsız bağlanma tarzına sahip şahısların ise diğerlerine yakın olmak fikrinden rahatsızlık duymadıkları bulunmuştur. Fakat kaygılı/kararsız şahıslar atılganlık, kendilik bedeli ve kendine inanç ölçeklerinde daha düşük puanlar almışlardır. Diğerleri tarafından terk edileceklerine dair büyük tasaya sahiptirler. Kaygılı/kararsız şahısların insan tabiatına bakışının daha olumsuz olduğu ortaya çıkmıştır.
İnsanın kendi hayatını pek denetim edemediğine inanmaktadırlar ve diğerlerini, anlaşılması güç ve karmaşık olarak nitelendirmektedirler. Son olarak, kaçınan yetişkinler diğerleriyle yakın olmaktan rahatsız olmakta, onların emniyetli ve takviye verici olmadığını düşünme eğilimindedirler. Lakin yüksek kendilik kıymeti ve atılganlık göstererek kendilerine dair olumlu bakış açısına sahiplerdir.
Eş seçimi çalışmaları göstermiştir ki inançlı bağlanma tarzına sahip olan bireyler en çok ilgi edilen eşlerdir ve her ikisi de inançlı bağlanma tarzına sahip çiftler daha başarılı evliliklere sahiptir.
Kirkpatrick (1998) eş seçimi çalışmalarını gözden geçirdiği çalışmasında, birçok çalışmanın, tüm yetişkin bağlanma tarzlarına sahip bireylerin uzun birliktelikler sağlayabilmek için inançlı eşleri tercih ettiklerini gösterdiğini bulmuştur. Kaçınan bağlanma tarzına sahip bireyler uzun periyodik alakalara daha az katılmaktadırlar. Buna ek olarak, inançlı bağlanma tarzına sahip bireyler bağlantılarında daha sıcak, anlayışlı ve duygusal yakınlığa hazır iken, kaçınan bağlanma tarzına sahip bireylerin daha uzaklıklı oldukları görülmüştür.
Bowlby, bağlanmanın ayırt edici dört özelliği olduğuna inanıyordu:
• Yakınlık Bakımı: Bağlı olduğumuz bireylerin yanında olma isteği.
• İnançlı Liman: Bir dehşet yahut tehdit karşısında konfor ve güvenlik için anneye dönüş.
• İnançlı Taban: Bebeğin etrafındaki çevreyi keşfedebileceği bir güvenlik temeli olarak fonksiyon görür.
• Ayırma Tehlikesi: Bağlanma figürünün yokluğunda ortaya çıkan kaygı.
Bowlby ayrıyeten bağlanma teorisi hakkında üç değerli teklifte bulundu:
• Birincisi; birinci bakıcılarının etrafında olduğundan emin olarak büyüyen çocukların, bu cins bir inanç olmadan yetiştirilenlere nazaran, kaygı yaşama ihtimallerinin daha düşük olduğunu belirtti.
• İkincisi; bu itimadın kritik bir gelişim devrinde, bebeklik, çocukluk ve ergenlik yıllarında şekillendiğine inanıyordu. Bu devirde oluşan beklentiler, kişinin ömrünün geri kalanında nispeten değişmeden kalma eğilimindedir.
• Üçüncüsü; oluşan bu beklentilerin direkt tecrübeye bağlı olduğunu belirtti. Öbür bir deyişle, çocuklar bakım verenin gereksinimlerine karşılık vereceği beklentilerini geliştirmektedir, zira tecrübeleri bakımından bakım veren geçmişte hassas olmuştur.
Güvenli, kaçıngan, saplantılı ve kaygılı olmak üzere Dörtlü Bağlanma Modeli
Güvenli Bağlanma: Güvenli bir halde bağlı yetişkinler, bağlantılarında daha tatmin olma eğilimindedir. İnançlı bir bağlanma olan çocuklar, ebeveynlerini dışarı çıkabilecekleri ve dünyayı bağımsız olarak keşfedebilecekleri inançlı bir üs olarak görürler. İnançlı bir yetişkinin romantik partnerleri ile benzeri bir ilgisi vardır, kendilerini inançta ve bağlı hissederken, kendilerinin ve eşlerinin serbestçe hareket etmesine müsaade verir.
Endişeli Bağlanma: Güvenli bir halde bağlı çiftlerin bilakis, telaşlı bir eki olan beşerler, bir fantezi bağı oluşturmak için umutsuz olma eğilimindedir. Gerçek aşkı hissetmek ya da eşlerine itimat duymak yerine, çoklukla duygusal açlık hissederler. Sık sık onları kurtarmak yahut tamamlamak için eşlerini ararlar. Eşlerine yapışarak bir güvenlik ve güvenlik hissi arasalar da, eşlerini uzağa iten hareketlerde bulunurlar.
Kaçıngan Bağlanma: Kaçıngan bağlanan beşerler kendilerini duygusal olarak eşlerinden uzak tutma eğilimindedirler. Ebeveynlik rolünü üstlenerek, izolasyon arayabilir ve “sahte bağımsız” hissedebilirler. Çoklukla kendilerine odaklandıkları üzere ortaya çıkarlar ve konforlarına çok düşkün olabilirler.
Saplantılı bağlanma: Saplantılı bağlanma tarzına sahip bireyler yakın bağlantılarda daha az esnek olma eğilimindedirler. İrtibatta esnekliğin eksik olması, benlik hürmetinin düşük olmasının bir sonucudur. Saplantılı bağlılığı olan bireyler, benlik hürmetini artırmaya yönelik ilgiler arar ve onaylanma ihtiyaçlarını yerine getirmek üzere seçtikleri partnerlerine çok derecede bağımlı hale gelirler. Bu nedenle, saplantılı bağlanma modeli olan yalnız bireyler sık sık kendilerini sevilmez ve kıymetsiz hissederler. Saplantılı bağlanan bireyler, samimi bir münasebet kurdukları vakit, samimiyeti sürdürme ve bağın güvenliğini kaybetmeme gayretiyle çok derecede bağımlı davranırlar. Bu nedenle irtibat, çoklukla bireyin temasın korunmasını sağlama eforu için yüksek seviyede iştirak ve çok istekli davranması üzerine kurulmuştur.
Bağlanma stilleri ve eş seçimi
Mutlu evliliklerde ahenk, sadakat, tutarlılık, itimat, işbirliği olmazsa olmazdır. Bu yüzden eş seçimi hayli kıymetlidir. Bağlanma tarzına nazaran eş seçimini inançlı, korkulu ve kaçıngan bağlanma tarzına nazaran ele almak mümkündür.
Bireylerin güçlü duygusal bağ kurduğu bireylere karşı hissettiği itimat duygusu, ona bakım veren bireye karşı hissettiği yakınlık (burada bakım veren kişi anne ya da bir yakını olabilir) gelecekte kuracağı kişilerarası bağlantıların temelini oluşturmaktadır. BU manada anne bebek ortasında oluşan birinci şema epeyce kıymetlidir. Evlilik ahenginin temeli de çocukluk çağlarında kazanılan bu şemalara nazaran oluşmaktadır.
Kendini kıymetli ve inançta hissetmeyen bebeklerde ayrılık derdi ve ayrılık protestosu ortaya çıkmaktadır. Hayatın ilerleyen süreçlerinde ise romantik ilgilerden uzak durma formunda ortaya çıkan ayrılık korkusunun temelinde çocukken anneden alamadığı ilgiyi ilerleyen yaşantısında eşinden de alamayacağı derdi yatar. (Solmuş, Eş Seçiminden Boşanmaya Romantik Bağlantılar, Evlilik ve Aile, 2010)
Bağlanma ve romantik bağlar üzerine yapılan araştırmalar incelendiğinde inançlı bağlanan şahıslar, romantik alakalarını keyifli, muteber, takviye kaynağı olarak tanımlamaktadır. Bu şahısların evliliklerinde ortaya çıkan sorunları barışarak değil tahlili bularak ortadan kaldırdıklarını söylemişlerdir. Eşlerden biri kusur yaptığında başka eş bunu büyük bir sorun olarak görmemektedir.
Kaçıngan bağlanan bireyler ise hem romantik münasebetlerden hem de kişilerarası bağlardan uzak durdurduklarını beyan etmişlerdir. Bu bireyler için hem bir bağlantıya başlayıp sürdürmek hem de toplumsal bağlarında yeni arkadaşlıklar kurmak zahmetli ve sancılı bir süreçtir.
Kaygılı bağlanan şahıslar ise romantik münasebetlerini cinsel çekim, kıskançlık ve muhakkak olmayan duygusal değişim olarak tanımlamıştır. (Hazan & Shaver, 1987)
Romantik ilgilerde korkulu bağlanmış şahıslar bağda kendi kaygılarına odaklanma eğilimindedirler. Eşin onaylamama, desteklememe yahut reddetme sinyallerine karşı çok hassas olmaktadırlar. Kaçıngan bağlanan şahıslar ise başlangıçta aralıklı davranma eğilimindedirler. (Mikulincer & Shazer, 2007)
Kaygılı ve kaçıngan bağlanan bireylerde münasebet esnasında riskler ve tehditlerle ilgili tekrarlayıcı niyetler çoğunluktadır. Her daim bağlantının risk altında olduğunu, bir aksilik çıkacağını düşünmektedirler. Şahısların bu halde ortaya koydukları fonksiyonel olmayan fikirler münasebete ilerleyen durumlarda ziyan vermektedir. (Mikulincer & Shazer, 2007)
İlişkide inançlı bağlanan bireyler ise eşlerine inanç duydukları için evlilik ahenkleri ve bağ ahenkleri daha yüksek olarak ortaya çıkmaktadır. Lakin güvensiz/kaygılı bağlanan çiftlerde ise sorun çözme basamaklarında uyuşmazlıklar ortaya çıktığı için evlilik ve ilgi ahenkleri daha düşük olarak belirlenmiştir. Bu yüzden korkulu bağlanma olumsuzluk döngüsünün ilerlemesine sebep olmaktadır. (Kobak & Hazan, 1991)
Güvenli bağlanma tarzına sahip partnerler istek ve beklentilerini daha net tabir ederler. Bunun bilakis kaçıngan bağlanan şahıslar isteklere ve beklentilere karşı kendilerini irtibata kapatırlar. Öbür yandan korkulu bağlanan bireylerde ise karar verme sürecinde net bir duruş sergileyemedikleri, eleştirilme telaşından ötürü his ve niyetlerini net biçimde tabir edememekte, kesin bir duruş sergileyememektedirler. Tekrar korkulu bağlanan bireylerde eşlerin planlarına dahil olma isteği, çok özel ferdî sorular sorma eğilimi gözlenmiştir (Doherty & Feeney, 2004).
