Aşk, insanlık tarihi boyunca en güçlü hislerden biri olarak kabul edilmiştir. Şairlerden filozoflara, bilim insanlarından sanatkarlara kadar birçok kişi aşkın tabiatını anlamaya çalışmıştır. Günümüzde ise nörobilim, aşkın sadece duygusal değil, tıpkı vakitte biyolojik ve nörofizyolojik bir süreç olduğunu ortaya koymaktadır. Aşk sırasında beyin, birçok hormon ve nörotransmitter salgılayarak kişinin ruh halini, davranışlarını ve hatta fizyolojik yansılarını değiştirmektedir.
Aşkın tesiri, yalnızca ruhsal bir bağ olarak değil, bağımlılık, takıntı ve bilişsel değişimlerle birlikte incelenmelidir. Bilhassa obsesif kompulsif bozukluk (OKB) ve husus bağımlılığı ile benzeri beyin devrelerinin kullanılması, aşkın ne kadar güçlü bir biyolojik süreç olduğunu göstermektedir.
1. Aşkın Beyinde Yarattığı Kimyasal Değişimler
Aşk sırasında beynin ödül merkezi olan mezolimbik sistem büyük bir aktivite gösterir. Dopamin düzeylerinin artmasıyla birlikte kişi ağır memnunluk, heyecan ve bağımlılığa misal bir his yaşar. Bu süreç, kokain ve amfetamin üzere bağımlılık yapan unsurlar kullanıldığında beynin gösterdiği reaksiyona epeyce benzeridir.
Aşık olunduğunda serotonin düzeyleri besbelli formda azalır. Serotonin, his durum düzenleyici bir nörotransmitterdir ve düzeyindeki azalma, obsesif kanılar ile bağlantılıdır. Obsesif kompulsif bozukluk (OKB) hastalarında görülen takıntılı fikirlerle benzeri biçimde, aşık olan bireyler de partnerlerine karşı ağır bir takıntı geliştirirler. Birinci 6 ay boyunca bu tesir en üst düzeydedir ve aşk bir nevi “takıntı hastalığı” olarak tanımlanabilir.
Bu süreçte ayrıyeten oksitosin ve vazopressin hormonları devreye girer. Oksitosin, “bağlanma hormonu” olarak bilinir ve fizikî temasla artış gösterir. Sarılma, el ele tutuşma ve hatta göz teması bile oksitosin düzeylerini yükseltebilir. Vazopressin ise daha çok uzun müddetli bağlılık ve cinsel çekim üzerinde tesirli bir hormondur.
İlginç bir biçimde, birtakım dış faktörler bu hormonların salınımını artırabilir. Yapılan kimi araştırmalarda, beyaz ve mavi renklerin oksitosin düzeylerini artırabileceği belirtilmiştir. Birebir biçimde, saçların hoş kokması da hipotalamus üzerinde olumlu bir tesir yaratarak cazipliği artırabilir.
2. Aşkın Beyindeki Yapısal ve İşlevsel Etkileri
Aşk sırasında beynin birçok bölgesinde değişiklikler gözlenir:
• Sol Beyin Yarımküresi Aktivasyonu: Aşık olunduğunda sol beyin daha faal hale gelir. Bu bölge, bilhassa mantıksal düşünme ve lisan sürece ile bağlantılıdır. Bu nedenle, aşık olan bireyler sık sık partnerleri hakkında düşünür ve onlarla ilgili konuşmaktan keyif alırlar.
• Prefrontal Korteksin Kapanması: Beynin mantıklı düşünme, karar verme ve eleştirel kıymetlendirme merkezi olan prefrontal korteks (PFK), aşk sırasında süreksiz olarak devre dışı kalır. Bu nedenle aşık olan şahıslar, partnerlerinin kusurlarını fark edemez yahut göz arkası ederler. Bu tesir yaklaşık 6 ay sürer ve prefrontal korteksin büsbütün eski fonksiyonuna dönmesi 2 yıl sürebilir.
• Amigdala Aktivitesinin Azalması: Amigdala, dehşet ve tehdit algısından sorumlu beyin bölgesidir. Aşk sırasında bu bölgenin aktivitesi azalır. Bunun sonucunda, birey risk alma konusunda daha cesaretli hale gelir ve partnerine karşı itimat duygusu artar.
Bu süreçte beyindeki nöroplastisite de etkilenir. Yani, beynin ilişkileri aşk müddetince değişebilir ve yeni hudut yolları oluşabilir. Bu, aşkın kalıcı ruhsal tesirler yaratmasının temel nedenlerinden biridir.
3. Cinsiyet Hormonları ve Aşk
Aşk sırasında cinsiyet hormonlarında değerli değişiklikler meydana gelir.
• Bayanlarda testosteron artışı: Testosteron çoklukla erkeklik hormonu olarak bilinse de bayanlarda da bulunur. Aşk sürecinde bayanlarda testosteron düzeyi yükselir ve bu da onların daha girişken ve yiğit olmasına neden olabilir.
• Erkeklerde testosteron azalması: Erkeklerde ise aşk sırasında testosteron düzeyleri düşer. Bu değişim, erkeklerin daha bağlı, sadık ve şefkatli olmalarına yol açar.
Bu hormon değişiklikleri, evrimsel olarak uzun müddetli alakaları teşvik eden biyolojik bir düzeneğin kesimi olarak görülebilir.
4. Aşkın Evrimsel ve Ruhsal İşlevi
Aşkın sadece biyolojik değil, birebir vakitte evrimsel bir fonksiyonu olduğu düşünülmektedir. Beşerler, uzun periyodik bakım gerektiren bebekler dünyaya getirdiği için, ebeveynlerin bir ortada kalmasını sağlamak maksadıyla aşk duygusu evrimleşmiş olabilir.
Psikolojik açıdan bakıldığında, aşk toplumsal bağları güçlendiren, bireyin öz itimadını artıran ve gerilim düzeylerini düşüren bir sistem olarak fonksiyon görür. Oksitosin üzere hormonların gerilim azaltıcı tesiri olduğu bilinmektedir. Aşk, bireyin ruhsal dayanıklılığını artırabilir ve genel memnunluk düzeyini yükseltebilir.
Beyin taramalarıyla yapılan araştırmalarda, aşkın insan psikolojisi üzerindeki uzun vadeli tesirleri gözlemlenmiştir. Uzun müddetli alakalarda, aşkın başlangıçtaki ağır dopamin tesiri vakitle azalır ve yerini daha stabil bir bağlılık hissine bırakır. Bu süreç, evrimsel olarak ebeveynlerin çocuklarını birlikte büyütmesini destekleyen bir sistem olarak görülmektedir.
ÖZET
Aşk, sırf duygusal bir tecrübe olmanın ötesinde, beynin kimyası ve yapısı üzerinde direkt tesirleri olan güçlü bir biyolojik süreçtir. Dopamin, serotonin, oksitosin ve vazopressin üzere nörokimyasal hususlar, aşkın farklı evrelerinde kıymetli roller oynar. Beynin ödül merkezi aktive olurken, prefrontal korteksin baskılanması bireyin partnerine yönelik eleştirel düşünmesini maniler.
Aşkın tesirleri sırf ferdî psikolojiyle sonlu kalmaz; tıpkı vakitte toplumsal bağların güçlenmesini sağlayan ve insan çeşidinin devamlılığını destekleyen bir sistem olarak fonksiyon görür.
Gelecekteki nörobilim araştırmaları, aşkın tesirlerini daha derinlemesine anlamamıza yardımcı olabilir. Fakat şimdiden biliyoruz ki aşk, insan beyninin en güçlü ve karmaşık süreçlerinden biridir.
